Verzet

Verzet is de rode draad door ons leven. Ongemerkt verwerpen we, labelen, classiferen, wijzen af, keuren goed of af, hebben een mening over van alles en nog wat. Het is moeilijk eenvoudigweg te blijven bij wat is. Gedachten komen op, eisen aandacht, gaan weer of draaien in een kringetje rond. Gedachten roepen fysieke reakties op, sensaties, die op hun beurt vaak weer tot gedachten leiden. We denken dat we denken, maar vaak is ons hoofd een wirwar van gedachten, reflexen, emoties, verhaaltjes, vooroordelen en opinies, wrok, alles tot een grote brei verweven en zich steeds herhalend. Voila le condition humain.

Heel af en toe is er moment waarop het achtergrondgeruis wegvalt. Het rumoer sterft weg, en wat overblijft is wat is: fysieke sensaties, ruimte. Heel even dringen kleuren zich op, worden helder, waargenomen zonder filter, zonder afstand. Geluiden zijn er gewoon, zonder binnen of buiten.

Ik zit op m'n meditatiekussentje en er is weer eens een klein drama beneden, de dagelijkse aflevering van de reality-soap die zich daar afspeelt. Kleine J. wil zich niet aankleden. Moeder wordt boos, J. overstuur, huilen. Het gekrijs van het kind triggert gedachten, herinneringen bij me:"dit is al de zoveelste keer, godverdomme, kan ik niet eens een keertje mediteren zonder dat gekrijs, jezus ben ik blij dat ik niet zo'n kind heb, ik zou er knettergek van worden..." Het geheel wordt begeleid door visuele flarden, J. met een betraand gezichtje, onderbuuv met een boos gezicht over J. heengebogen, terwijl onderwijl onder me de gedempte boze stem van onderbuuv hoorbaar wordt. Ik word me gewaar van de emoties die het geheel bij me oproept, de subtiel toenemende spanning in m'n middenrif, de keel die enigzins wordt dichtgeknepen. Van ergens ver weg komen de herinneringen aan situaties waarin mijn moeder boos op mij was, de paniek die zoiets veroorzaakte, de rauwe energie die je als kind niet kunt hanteren en waarvoor je wegvlucht - op wat voor manier dan ook. De geboorte van het ego, bevroren energie, patronen die je nog jaren, zo niet je hele leven, bij zullen blijven. Ik overzie de kettingreactie, label het geheel "denken/herinnering" en ga terug naar de gewaarwording van m'n adem, de houding, de geluiden van het verkeer die van buiten komen. Zodra de deelname aan en de vereenzelviging met de hele keten onderbroken wordt zijn het allemaal alleen nog maar sensorische impulsen zonder "goed" of "kwaad" erin. De gedachten en bijbehorende emoties verliezen hun absolute karakter en worden waargenomen voor wat ze zijn: tijdelijk, geen-zelf, in essentie zonder realiteit. Daarmee valt ook het verzet weg en wordt het een geheel, dat-wat-is. Enige tijd later gaat de timer. Ik sta op, voel me helder, kalm en ga verder met m'n dagelijkse bezigheden. Een heel klein residu van de helderheid en het inzicht blijft hangen, tot het ondergesneeuwd wordt in het mentale geweld van de dag. Maar het is er, ik weet dat het er is, altijd. We zijn in essentie open ruimte, zonder obstakels.

Verlicht handelen.

Uit een ingezonden bijdrage in de Trouw:

"Voor ’verlicht’ handelen – handelen dat vrij is van ’lijden’ – geldt
iets vergelijkbaars: je hoeft niet al verlicht te zijn om toch zo te
kunnen handelen."

Volgens Shunryu Suzuki is het zelfs zo dat er "strikt genomen niet zoiets is als een verlicht individu, maar er is slechts verlicht handelen." Dat heeft m.i. te maken met het feit dat de verlichte staat gekenmerkt wordt door de vrijheid, in de zin van het vrij zijn van, de persoonlijkheid en de beperkingen die daarmee gepaard gaan. Als je de boeddha-natuur vergelijkt met helder licht is de persoonlijkheid het glas waar dat licht doorheen schijnt, en zijn de persoonlijkheidskenmerken te vergelijken met verontreinigingen, vervormingen en onzuiverheden in het glas die het licht vervormen en breken, soms in een mate die de oorspronkelijke bron onherkenbaar maken. Zo wordt bijvoorbeeld de oorspronkelijk zuivere liefde van een getraumatiseerde ouder dusdanig vervormd dat het kind slecht behandeld wordt en op zijn/haar beurt getraumatiseerd raakt, vaak met de rationalisatie "het is voor je eigen bestwil". Op die manier is haat, ergernis en woede te herleiden tot de oorspronkelijke bron, die licht en liefde is. Voor een boeddhist die door anderen onheus wordt behandeld en dit herkent bij zijn/haar antagonist wordt het daardoor makkelijker aangedaan onrecht te vergeven. Zowel de onpersoonlijke aard van het kwaad (het heeft niets met mij als zodanig te maken, maar des te meer met de persoonlijkheid en het karakter van de ander, en is als zodanig een gevolg van de persoonlijke geschiedenis van de ander - zijn/haar karma, zo je wilt) als de achterliggende "lichtbron" zijn zichtbaar bij een juist begrip en een juiste visie. Dit maakt gelijkmoedigheid en vergeving makkelijker.

Meditatie-weekend II

Eén van de merkwaardige eigenschappen van meditatie is dat het zowel volkomen zachtaardig als volstrekt meedogenloos is.

Als je in meditatie zit is er geen ontkomen aan je demonen. Normaal gesproken is er altijd wel een manier om je neurose te ontlopen. Dat kan eten zijn, slapen, zuipen, neuken, televisie kijken...het hoeft niet per sé destructief gedrag te zijn. Ook de grote voorjaarsschoonmaak kan neurotisch gedrag zijn. Dat maakt het subtiel: op het eerste gezicht ben je goed bezig, constructief bezig. Maar het is het motief dat telt: was het huis echt zo smerig, of kun je gewoon niet stilzitten? Verdraag je het wellicht niet om in je eigen gezelschap te zijn, zonder afleiding? Aktie ondernemen is goed, maar ook aktie kan een tweesnijdend zwaard zijn: het geeft ons vaak het gevoel dat we controle hebben over de situatie, en, liever dan afwachten hoe een situatie zich ontwikkelt, gaan we dan in de aktie.

Tijdens het meditatieweekend zat ik de eerste dag tegenover een muur. En dan bedoel ik geen fysieke muur: er was een muur in m'n geest en ik zat er tegenaan te staren en begreep er niets van. Ik voel me benauwd, beklemd en niet helemaal op m'n gemak. Het inzicht kwam de tweede dag en was even eenvoudig als diepgaand: ik vond mezelf op dat moment simpelweg niet aardig en leuk. De veranderingen van de laatste tijd in m'n leven hadden geleid tot een gejaagd gevoel, een gevoel van angst en verlies van controle. Zoiets stimuleert neurotisch gedrag: niet los kunnen laten, piekeren, er steeds maar weer naar terugkeren en eraan peuteren. De realiteit van dat-wat-is wordt niet geaccepteerd - en dus onstaat er een gevoel van onbalans en zit je steeds met je hoofd hetzij in de toekomst hetzij in het verleden....had-ik-maar....als-ik-nou-es....

De valkuil is natuurlijk om op het moment dat je in de gaten krijgt waar het probleem zit, ook dáár weer aan te gaan prutsen en sleutelen. Het vereist enige moed en doorzettingsvermogen om er gewoon mee te zitten, en het te voelen zoals het is. Het heeft weinig zin om, als antwoord op gebrek aan zelfacceptatie, je eigen gebrek aan acceptatie niet te accepteren.

Toch is dat vaak wat we doen...we zijn woedend omdat we zo kwaad zijn, angstig omdat we bang zijn, ongeduldig over het tempo waarmee we meer geduld ontwikkelen.

In meditatie spreid ik m'n armen steeds breder uit, tot het alles omvat. Ook m'n onvermogen om alles te omvatten.
Overigens, in de anderhalve week sindsdien slaap ik beter dan ik ooit gedaan heb in m'n leven.

Meditatie-weekend I

Wanneer we in meditatie naar onze geest kijken, kunnen we schrikken vanwege het neurotische karakter van onze gedachten. Hoezeer we ook ons best doen om ons op onze ademhaling te concentreren, iedere keer weer dwalen we af en verliezen ons in dagdromen, fantasieën, angsten, emoties, verveling, enzovoorts. Vaak komen dezelfde gedachten iedere keer weer terug, als irritante vliegen. Misschien proberen we onze wil aan onszelf op te leggen en die gedachten weg te duwen: hop, weg ermee! Maar dan zijn we net de baron van Münchhausen en proberen we onszelf aan onze haren uit het moeras te tillen.

Als we erachter komen dat dat niet gaat lukken komt de twijfel. "Ik krijg dit nooit onder de knie, dit gaat niet lukken, ik ben hier niet geschikt voor." Of misschien worden we nijdig: "Wat een onzin is dit, dat boeddhistische gelul."

Maar bedenk dit: iets in je herkent je gedachten als neurotisch, chaotisch. Iets in je bemerkt het verschil en dat betekent dat dit "iets" in je ook bekend is met de andere, niet-chaotische, niet neurotische toestand. Neurose kent alleen maar neurose. Als de hele wereld blauw was zou je de kleur blauw niet kennen, omdat je geen referentiekader hebt. Datgene in jou wat de neurose herkent is de echo van je ware aard, je boeddha-natuur. In feite kun "jij" nooit neurotisch, chaotisch, of zelfs krankzinnig zijn. Alleen je gedachten kunnen dat, en je bent niet je gedachten. Zoals lawaai niet de afwezigheid is van stilte, maar de stilte nog aanwezig is onder en achter de herrie, als je maar goed luistert, zo is je gezonde kern aanwezig achter de herrie die je gedachten maken.

Dat we onze chaos, onze neurose herkennen èn erkennen is dus in feite goed nieuws. Maar is het begin voelt het absoluut niet zo. We beginnen immers aan de meditatie met een bepaald vooropgezet idee over wat we willen bereiken. Stiekem hopen we misschien op verlichting, op het bereiken van een staat van zijn waarin al onze problemen en angsten als bij toverslag verdwijnen. Met ons conceptuele denken proberen we een niet-conceptueel iets te pakken te krijgen. Als een hond die z'n eigen staart probeert te pakken te krijgen draaien we in rondjes.

We komen hier pas uit als we erkennen dat het hopeloos is, echt hopeloos. De overgave komt pas als we compleet uitgeput zijn, de moed hebben opgegeven, en niet meer proberen iets te bereiken. We zitten gewoon in onze meditatie en laten de concepten, ideeën, ambities uit onze handen glippen. De open ruimte van de boeddha natuur, realiseren we ons, is iets dat we kunnen ervaren, maar niet vast kunnen pakken.

Maar pas op: ook loslaten en overgave kunnen we conceptualiseren, met het vooropgezette idee om zo via een omweggetje, stiekem, ons doel te bereiken. In feite moeten we het hele idee van "doel" en "bereiken" overboord zetten om ergens te komen - en dat dan doen zonder ergens te willen komen.

gewoon

zitten

shikantaza.

Vijftien wenken van Z.H. de Dalai Lama voor een Gelukkig nieuwjaar

1. Onthoud dat grote liefde en groot succes grote risico's met zich meebrengen.

2. Meet de grootte van je succes aan wat je ervoor op hebt moeten geven.

3. Wanneer je verliest, verlies dan niet de les die je er van hebt geleerd.

4. Onthoud dat niet krijgen wat je wilt soms het beste is wat je kon overkomen.

5. Leef volgens deze regels: Respect voor jezelf, Respect voor anderen en neem verantwoordelijkheid voor al je daden.

6. Ken de regels, zodat je weet hoe je ze het beste kunt overtreden.

7. Ga één keer per jaar ergens heen waar je nog nooit geweest bent.

8. Sta open voor verandering maar raak je normen en waarden niet kwijt.

9. Neem elke dag wat tijd voor jezelf.

10. Een liefdevolle sfeer in je huis legt de basis voor je leven.

11. Leid een mooi en waardig leven, wanneer je oud bent en terugkijkt kun je er nog eens van genieten.

12. Onthoud dat in de beste relatie je meer van elkaar houdt dan dat je elkaar nodig hebt.

13. Beperk je in je meningsverschillen met geliefden tot het heden, rakel het verleden niet op.

14. Benader liefde en koken met roekeloze uitbundigheid.

15. Bedrijf minstens drie keer per week de liefde.

Rouw.

Rouwen gaat over verlies. Het gaat niet per se over de dood van een persoon, hoewel het overlijden van iemand er vaak wel de aanleiding toe is. Maar ook als de ander nog in leven is kan er sprake zijn van verlies, van rouw, omdat er geen mogelijkheid is die ander te bereiken, tot hem of haar door te dringen.

Het meest definitieve van alles: de onmogelijkheid van verder kontakt. De woorden die je nog wou spreken, de dingen die je nog wilde zeggen, ze kunnen niet meer uitgesproken worden, ze worden eindeloos herkauwd, tot ze van smaak veranderen. Of, als ze wel gesproken worden, bereiken ze de ander niet, vallen ergens halverwege als verlamde vogeltjes uit de lucht.
Niets ter wereld kan ervoor zorgen dat je die persoon nog bereikt. In zekere zin is het moeilijker als de ander nog leeft, omdat het zo verleidelijk is om het te blijven proberen. Die ander, tenslotte, leeft en ademt en lacht en praat...en heeft twee oren om mee te horen. Dan moet het toch kunnen?
En dus blijf je het proberen, verander je de toon, de woorden, de gelegenheid, en probeer je zo telkens opnieuw een sleutel in een slot te steken waarvan allang duidelijk is dat hij niet meer past. En als het niet lukt komt er machteloze woede. De onmacht, het gevoel van isolatie doet pijn. Je zet zwaarder geschut in om door te dringen, je zegt wellicht dingen waar je later spijt van krijgt.

Niets werkt, niets helpt. Er is op gegeven moment geen andere keuze dan het los te laten, het te laten gaan. De afstand is onoverbrugbaar. Je bent iemand kwijt die je dierbaar is. Geleidelijk aan sterft het weg, het rumoer in je hoofd, de stemmen die om aandacht schreeuwen. Soms komen ze even terug, maar de herinnering aan eerdere nederlagen (want zo voelt het) maakt dat je dat pad niet meer wilt bewandelen. Pijn wordt een wegwijzer, een waarschuwing, een vriendelijke vermaning om bij jezelf te blijven en niet te proberen wat onmogelijk is gebleken.
Zo wordt je rouw uiteindelijk puurder, eenvoudiger, haast vriendelijker. Totdat het zachtjes neerstrijkt, ergens op een plekje in een hart en versmelt met al het andere, je verleden, je persoonlijkheid, datgene wat jou jou maakt. Totdat je op gegeven moment kunt zeggen:" Het is voorbij, ze/hij is weg en komt niet meer terug, nooit meer." En als je dat zegt en er gaat geen steek meer door je hart, dan weet je dat het een plaats heeft gekregen. En je gaat door, je gaat verder met je leven, en er komen andere dingen die om aandacht vragen, andere dingen die vreugde brengen en pijn doen.

Zo gaat dat.

Geheimen en Dromen.

Een kennis van me stuurde me een link naar een site: Dreammanifesto.

Het kwam me bekend voor, erg bekend. Want ja, ook ik heb "The Secret" gezien...

Het probleem met dit soort dingen is voor mij dat ze, hoewel ze "spiritueel" claimen te zijn, er toch wel de nodige haken en ogen aan lijken te zitten. Wat op het eerste gezicht heel overtuigend en aanlokkelijk klinkt, is vaak weinig meer dan een goede marketing die een magere inhoud moet verhullen. Een inhoud die bestaat uit een ratjetoe van bijeengeraapte kreten uit de quantumfysica, New Age-gebabbel en populaire selfhelp-goeroe's.

Om er twee dingen uit te pikken:

1. Beide methodes (en vast nog wel anderen ook) leunen zwaar op een gegeven uit de quantumfysica dat al eerder opgepikt werd in populair-wetenschappelijke uitgaves: het gegeven dat de observeerder onvermijdelijk de geobserveerde processen beïnvloedt, en dus als het ware deel uitmaakt van de vergelijking. Met andere woorden, dat bewustzijn een natuurkundige grootheid blijkt te zijn, en van invloed is op het gedrag van elementaire deeltjes. Het onzekerheidsprincipe, Schrödinger's cat, van die dingen. Deze methodes hevelen dit gegeven dan één op één over naar ons alledaags leven, en voilà: "Ook ù kunt uw leven veranderen door middel van gedachtes"! Dit wordt dan "the Law of Attraction" genoemd, of iets dergelijks.

Dat bewustzijn processen op quantummechanisch niveau beïnvloedt is onbetwistbaar waar. Waar echter aan voorbijgegaan wordt is dat op quantummechanisch nivo hele andere wetten gelden dan in onze dagelijkse realiteit. Om te stellen dat dit verschijnsel in ons dagelijk leven werkzaam is, en, sterker nog, ervoor kan zorgen dat je krijgt wat je graag hebben wilt door de kracht van je gedachtes is, vriendelijk gezegd, pure lariekoek. Ik geloof stellig in de kracht van positief denken, maar dan om andere redenen, en om dit te presenteren als een soort "natuurwet" is een grove simplificatie met voorbijgaan aan alle feiten en, nogmaals, flauwekul.

2. Subtieler maar wellicht schadelijker is dat deze methodes claimen ervoor te kunnen zorgen dat je krijgt wat je maar wilt, als je het maar op de juiste wijze wenst. Over de aard van het gewenste wordt weinig gezegd. Een miljoen dollar, welja, waarom niet? Spiritueel?

Spiritualiteit, ik heb het al eerder gezegd, is voor mij niet het streven naar perfectie maar het herkennen van de al aanwezige perfectie in onszelf en rondom ons. Het is volledig menszijn. Hoe een miljoen dollar daar aan bijdraagt is me een raadsel, nog afgezien van de vraag of je daar werkelijk gelukkiger van wordt. Deze methodes vervallen in wat Chögyam Trungpa zo mooi "spiritueel materialisme" heeft genoemd, en dan nog op grove wijze: spiritualiteit, of de claim, gebruiken om de werkelijkheid naar onze hand te zetten, onaangename gevoelens of feiten te ontlopen, en daarmee het ego verder op te bouwen en te ondersteunen. Acceptatie van onszelf en de realiteit raakt op die manier verder buiten bereik dan ooit. "Spiritualiteit" wordt gewoon een zoveelste methode om je wensen te bevredigen, in plaats van die wensen eens goed tegen het licht te houden.

Er zijn nog wel meer kritische kanttekeningen te plaatsen, maar voorlopig laat ik het hier even bij. En uiteraard staat het iedereen vrij om het gewoon toch te doen, ondanks deze overwegingen. Mocht het lukken om binnen een jaar die miljoen dollar binnen te slepen, laat het dan even weten. Dan probeer ik het alsnog.

Te paard, te paard, we zijn verraden!

Verraad.

Het is het pijnlijkste wat je kan overkomen, het is vernietigend. Een geliefde, intieme vriend of vriendin, iemand die je na staat, en dan...verraad. In de steek gelaten worden, iemand blijkt niet de waarheid gesproken te hebben, kiest voor zichzelf, negeert je behoeftes, verlangens.
Wat volgt, in eerste instantie, is een allesverterende woede. De behoefte om keihard terug te slaan, de ander net zoveel pijn te doen als hij of zij mij gedaan heeft. Waarom? Wat heeft het voor nut?

Toen ik ruim een half jaar geleden midden in de pijn zat van een plotseling afgebroken relatie, iemand die me diep geraakt had en toen plotseling de emotionele verbinding verbroken had, kon ik niet anders dan er mee bezig zijn, er iedere keer maar weer over praten, er telkens weer naar terugkeren. Ik had het gevoel dat ik zou ontploffen, dat de beker overliep, en ik wist niet meer waar ik het moest zoeken. Ik wilde niet voelen wat ik voelde.
Een goede vriendin zei op gegeven moment tegen me:" Rob, jij hebt zo'n ontzettende behoefte je gevoelens erkend te zien...wat is dat toch? Is het niet voldoende voor jezelf te weten wat je voelt?" En dat was zò raak, dat ik er even helemaal stil van werd.
Want erger dan de scheiding is natuurlijk, het gevoel dat ik niet erkend word als degene die ik ben - met m'n gevoelens, behoeftes, verlangens. Zelfs de drang om de ander te kwetsen is niets anders dan de behoefte m'n gevoelens erkend te zien - ik pijn, dan jij ook pijn, en op die manier zul je mijn pijn wel móeten erkennen. Niets ergers dan het gevoel niet gezien te worden, en dat kan ik dan niet laten rusten, iedere keer ga ik terug en probeer het weer af te dwingen - zie me, erken me! "Terug voor nòg een pak slaag", zoals iemand het eens treffend geformuleerd heeft.
Uiteindelijk gaat het natuurlijk om die erkenning, en de behoefte daaraan is dan geworteld in wat heel modern "een lage eigenwaarde" heet, het duistere vermoeden, diep van binnen, dat we niet beminnenswaardig zijn, dat we niet echt bemind worden. En als iemand dan verraad pleegt wordt die geheime angst bevestigd en zijn de poppen aan het dansen.
Iemand raakt ons en opent de poort van de liefde, en die liefde begint te stromen en plotseling is de wereld zonnig en mooi - en we denken dat het die ander is die die liefde genereert, maar het komt uit onszelf, de ander is slechts de katalysator, de sleutel.
Het verraad van de ander laat ons dan alleen achter, met het gevoel ergens van beroofd te zijn.

Moeilijker nog dan liefde geven is liefde ontvangen, omdat we ons daarvoor moeten openen voor de ander, kwetsbaar zijn, en alle pijnlijke ervaringen uit het verleden maken dat we op onze hoede zijn, herinneringen aan eerder verraad, aan pijn, aan verdriet. Maar toch, om liefde te geven moeten we het ook kunnen ontvangen en omgekeerd, het één kan niet zonder het ander, want liefde die niet in beweging blijft bederft, als stilstaand water.

Het is goed om me op gegeven moment weer te realiseren dat die liefde altijd beschikbaar is, van binnen, en dat niemand me die af kan nemen. Liefde is onze ware aard. Ondanks de moeilijkheden, de pijn en het verdriet kunnen we niet anders dan liefhebben, ook al manifesteert die liefde zich op bepaalde momenten zo verwrongen dat ze nauwelijks meer als zodanig herkenbaar is. Maar op we het moment dat we dat beseffen kunnen we de liefde weer laten stromen, als een heldere beek, en onze dorst eraan lessen.